Rozwój mowy jest jedną z ważniejszych umiejętności, jaką zdobywa dziecko. Trwa on przez wiele lat i przebiega w indywidualnym tempie.
Dziecko, które rozpoczyna naukę w pierwszej klasie powinno wymawiać prawidłowo wszystkie głoski, mieć bogate słownictwo dotyczące najbliższego otoczenia, umieć budować zdania poprawne pod względem gramatycznym i logicznym.
Prawidłowa wymowa dziecka ma duże znaczenie w nauce czytania i pisania. Bez względu na przyczynę wystąpienia zaburzeń mowy (wad wymowy) należy podjąć jak najwcześniej działania terapeutyczne. Często postęp w terapii osiąga się małymi krokami, a pozornie błahe zabawy i ćwiczenia wykonywane systematycznie niosą ze sobą pożądane umiejętności i nawyki.
Dlatego warto wykonywać codziennie, chociaż przez kilka minut, wybrane ćwiczenia aparatu artykulacyjnego. Celem ich jest:
• usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego i żuchwy (dolnej ruchomej szczęki),
• opanowanie umiejętności świadomego kierowania ruchami narządów artykulacyjnych,
• wyrobienie wrażliwości miejsc i ruchów w jamie ustnej, istotnych dla prawidłowego wymawiania dźwięków,
• usprawnienie koordynacji ruchowej w zakresie aparatu artykulacyjnego,
• wyuczenie prawidłowego połykania.
Ćwiczenia usprawniające wargi

– Balonik – nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które “pękają” przekłute palcami)
– Całuski – usta układamy w “ciup” i cmokamy, posyłając do siebie buziaki
– Niejadek – usta wciągamy w głąb jamy ustnej
– Zmęczony konik – parskanie wargami
– Podwieczorek pieska – chwytanie ustami drobnych cukierków, chrupek, kawałków skórki chleba, itp.
– Rybka – powolne otwieranie i zamykanie warg tworzących kształt koła, zęby “zamknięte”
– Świnka – wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki
– Wąsy – wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania
– Straż pożarna – wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e o, i u, a u
– Suszarka – utrzymywanie przy pomocy warg słomki, wciąganie powietrza nosem, wydychanie przez słomkę na dłoń (odczuwanie ciepłego powietrza)
– Pojazdy – naśladowanie poprzez wibrację warg warkotu motoru, helikoptera. itp.

Ćwiczenia usprawniające język (pionizacja)

– Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je “parkingiem”,
w którym język (samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię.
– Zlizywanie dżemu, miodu itp. z podniebienia przy szeroko otwartych ustach.
– Konik jedzie na przejażdżkę – naśladowanie konika, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.
– Winda – otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą – raz do góry, raz do dołu.
– Chomik – wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż, jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej, raz z lewej strony.
– Malarz – maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.
– Młotek – wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbi-janie gwoździa.
– Żyrafa – ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj wyciągnąć język do góry, najdalej jak potra-fisz.
– Słoń – ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.

Ćwiczenia żuchwy

– Zamykanie i otwieranie domku – szerokie otwieranie ust, jak przy wymawianiu głoski a, zęby są widoczne dzięki rozchylonym wargom.
– Grzebień – wysuwnie żuchwy, zakładanie i poruszanie dolnymi zębami po górnej wardze. Cofanie żuchwy, zakładanie i poruszanie górnymi zębami po dolnej wardze i brodzie.
– Krowa – naśladowanie przeżuwania.
– Guma do żucia – żucie gumy lub naśladowanie.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego

– Zmęczony piesek – język wysunięty z szeroko otwartych ust, wdychanie i wydychanie powietrza ustami.
– Chory krasnoludek – naśladowanie kaszlu z językiem wysuniętym z ust.
– Balonik – nabieranie powietrza ustami, zatrzymanie w policzkach, następnie wypuszczanie nosem.
– Biedronka, parasol, sukienka itp. – przysysanie kolorowych kółeczek poprzez wciąganie powietrza przez rurkę i przenoszenie na obrazek biedronki…
– Śpioch – chrapanie na wdechu i wydechu.
– Kukułka i kurka – wymawianie sylab:
ku – ko, ku -ko,
uku – oko, uku – oko,
kuku – koko, kuku – koko.

ĆWICZENIA ODDECHOWE
Celem ćwiczeń oddechowych jest pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej oraz zapobieganie mówieniu na wdechu .
Nieprawidłowe oddychanie wpływa niekorzystnie na wymowę.
Oddychanie przez usta powoduje, że przepływające ponad językiem powietrze utrudnia właściwą pionizację języka i w związku z tym dziecko ma problemy z artykulacją głosek wymagających tejże pionizacji takich jak np. sz, ż, cz, dż, l, r.
Nieprawidłowe kierowanie strumienia powietrza przy wdechu
i wydechu może prowadzić do różnego rodzaju seplenienia.
1. Zabawy oddechowe:
• zdmuchiwanie kawałka papieru z gładkiej powierzchni,
• zdmuchiwanie kawałka papieru za pomocą słomki z chropowatej powierzchni,
• przenoszenie słomką styropianu,
• dmuchanie przez słomkę na kulki styropianu umieszczone
w kubeczku,
• dmuchanie na piórko, waciki, kawałki papieru,
• dmuchanie wacików ustawionych w szeregu – wyścigi samochodów,
• dmuchanie na watki obiema dziurkami nosa, a następnie przytykanie na przemian jednej z dziurek nosa,
• chuchanie na „zmarznięte ręce” oraz „gorącą zupę”,
• wąchanie kwiatków, napojów,
• dmuchanie na wiszące na sznurkach watki, piórka, kokardki,
• dmuchanie na wiatraczek,
• dmuchanie na zapaloną świeczkę tak, aby płomień nie zgasł, tylko wygiął się,
• pompowanie baloników,
• gwizdanie,
• puszczanie baniek mydlanych,
• dmuchanie do naczynia z wodą przez rurkę,
• rozdmuchiwanie wacików.

Przed przystąpieniem do ćwiczeń należy pamiętać, że nie wszystkie ćwiczenia stosujemy jednocześnie. Dobieramy je w za-leżności od rodzaju wady wymowy dziecka. Warto też pamiętać, że z dzieckiem należy ćwiczyć systematycznie, codziennie po kilka minut, dostosowując liczbę ćwiczeń, ich powtórzeń do możliwości danego dziecka.
Ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny mogą stać się okazją do wspólnej zabawy rodziców z dziećmi.